Đại Bi

Đại bi (cứu khổ), và từ bi (ban vui), cùng nhau hình thành thái độ tinh yếu đại thừa.

Nền tảng của chúng là một cấu trúc tôn quý vô ngã của tâm, quan tâm chủ yếu đến những kẻ khác, cố gắng đem đến sự sống an vui hạnh phúc cho tất cả hữu tình, thuộc loài người và các loài khác, những thân hữu và những kẻ thù địch.

(Kindness, and love together form essential Mahayana attitude. Their foundation is a non self cherishing frame of mind oriented toward others, aspiring to the well being and happiness of all other beings, whether human or non human, friends or enemìes.)

Ba cấp độ của đại bi

Có ba loại đại bi: đại bi quy chiếu vào hữu tình, đại bi quy chiếu vào thực tại; và đại bi không quy chiếu. Chúng xuất hiện thứ tự tiếp theo nhau.

Đại bi quy chiếu vào hữu tình (Chúng sinh duyên đại bi) (compassion with reference to beings) khởi sinh khi chúng ta nhận thức sự đau khổ của những kẻ khác. Đó là loại thứ nhất của đại bi khởi sinh và làm cho chúng ta nỗ lực sâu xa làm mọi thứ chúng ta có thể giúp đỡ những kẻ đang chịu khổ đau. Nó bừng dậy hiển lộ ra khi chúng ta nhận thức được cái đau đớn và đau thương của những kẻ khác.

(It emerges when we perceive the pain and suffering of the others.)

Hình thái đại bi này có đặc tướng (marked) chẳng bao giờ có thể vẫn cứ vô cảm bất động (unmoved) trước các đau thương của các hữu tình, và cố gắng làm tất cả những gì có thể làm được để giúp giảm bớt đi những đau thương cho hữu tình.

Đại bi quy chiếu vào thật tại (Pháp duyên đại bi) (compassion with reference to reality) khởi sinh khi chúng ta có một kinh nghiệm thật sự về năng lực của vô minh, khi chúng ta thật sự nhận thức được như thế nào các hữu tình tạo lập sự đau thương của chính họ. Đại bi này duyên hội xảy đến khi chúng ta thật sự thấy những kẻ khác gắng sức như thế nào để có có hạnh phúc và tránh đau thương, nhưng do không nhận thức sáng tỏ những nguyên nhân của hạnh phúc và những phương tiện để tránh thoát đau thương, họ tạo ra càng nhiều nguyên nhân của đau thương và họ không có được cái ý niệm về làm thế nào để vun trồng những nguyên nhân của hạnh phúc. Họ bị mù tối do vô minh của họ; những tác ý và tác hành của họ mâu thuẫn lẫn nhau.

Xuyên qua sự hiểu biết sáng tỏ tính như huyễn của thật tại, nhận thức thật sự về tình huống này phát sinh ra loại thứ nhì của đại bi, mạnh mẽ, mênh mông và cơ bản thâm sâu nhiều hơn khi so sánh với loại thứ nhất.

(Through understanding the illusory nature of reality, genuine perception of this situation brings forth this second type of compassion, which is more intense and profound than the first kind.)

Đại bi không quy chiếu (Vô duyên đại bi) (compassion without reference) không chấp thủ ý niệm chủ thể, khách thể, hoặc ý định; đó là sắc tướng tối thượng của đại bi của một vị phật hoặc của đại Bồ tát và tùy thuộc vào sự thật chứng tính không. Chẳng bao giờ có bất cứ một quy chiếu tới một “ta” hoặc “kẻ khác”.

(Compassion without reference retains no notions of subject, object, or intention; it is the ultimate form of a buddha‘s or great boddhisattva‘s compassion and depends upon the realization of emptiness. There is no longer any reference to a “me” or “other”.)

Đại bi này khai mở tự nhiên và tức thời. Thật là điều quan trọng cho chúng ta: để trở nên quen thuộc với ba loại đại bi này, để nhận biết sáng tỏ thứ bậc của chúng, và để bắt đầu sinh hoạt ở mức độ thứ nhất, mức độ có khả năng đi vào nhiều nhất đối với chúng ta.

Cho và nhận 

(Giving and taking; Tạng ngữ: Tonglen)

Chúng ta đã chuyển đổi qua lại nhiều cõi (transmigrate) trong sinh tử lưu chuyển một số lần không thể tính đếm được, tới cái điểm mà tất cả các hữu tình đã có lần là cha hoặc mẹ của chúng ta. Đức Phật đã dạy rằng họ đã là cha mẹ của chúng ta trong vô số lần. Để tính đếm số hạt cát trên trái đất này chuyện đó thuộc lĩnh vực có thể, nhưng không thể tính đếm được bao nhiêu lần tất cả hữu tình đã là cha mẹ của chính chúng ta.

Để vun trồng lòng từ bi (lòng ban vui) và lòng đại bi (lòng cứu khổ) đối với tất cả những hữu tình này, trước nhất chúng ta hãy nghĩ đến lòng từ bi (love) chúng ta nhận từ chính cha mẹ chúng ta trong đời này,cách thức họ nuôi nấng, giáo dục, giúp đỡ, và bảo vệ chúng ta, và tất cả những gì họ làm cho chúng ta. Tiếp đó chúng ta hãy tưởng tượng chúng ta sẽ cảm thấy như thế nào nếu người thân yêu nhất luôn luôn là mẹ của chúng ta đang ở trong sự đau khổ cao độ ngay chính trước mặt chúng ta. Chúng ta không thể vẫn cứ vô cảm bất động (unmoved); chúng ta ngay tức khắc phải làm một cái gì để giúp bà. Đó là cách làm như thế nào để chúng ta khám phá ra một năng lực cho từ bi và đại bi, cái năng lực tiếp nhận cảm thông đối với những kẻ khác (being receptive to others) và mong muốn điều tốt đẹp nhất cho họ.

Với thái độ này chúng ta thiền tập pháp tu Tonglen, nguyên nghĩa, “cho và nhận”, rất nhiều lần, đào luyện chúng ta, đem cho về tâm ý (to mentally give) tất cả những hạnh đức và hạnh phúc của chúng ta đến kẻ khác và thuận nhận đổi lấy những đau đớn và đau thương của họ. Khởi đầu, chúng ta thiền tập pháp này với người thân cận nhất với chúng ta, dần dần chúng ta triển khai thiền quán của chúng ta đến tất cả các hữu tình, gồm ngay cả những kẻ thù địch của chúng ta. Kế đó, chúng ta đặc biệt xem rằng (consider) tất cả các hữu tình trong vũ trụ, cha mẹ của chính chúng ta từ thời vô thủy, cũng đã cảm thấy lòng từ bi,lòng đại bi và lòng nhiệt tình tận tụy (devotion) giống như thế.

Nếu chúng ta có thể chân thành nhìn ngắm xem xét (sincerely view) họ theo cảnh tượng này và nhận định sáng tỏ rằng họ giờ đây đang ở trong đại hải của khổ đau sinh tử lưu chuyển, lúc đó lòng ban vui, lòng cứu khổ và lòng chân thành ước nguyện giúp đỡ họ sinh khởi tức thời.

Từ Bi phổ quát (Universal Love)

Đức Phật Sakyamuni, trong trí tuệ bát nhã của ngài, đã dạy về sáu loài hữu tình và sự đau thương đặc hữu với mỗi loài.

Những thê thảm của sức nóng cực độ và sự cuồng nộ lạnh giá trong các cõi địa ngục; những qủy đói bị hành hạ bởi đói và khát; trong cõi thú vật, sự đau thương do sự ngu độn và sự nô dịch. Với những con người có sự đau thương do sinh, bệnh, già, và chết. Chư thiên ganh tị đua tranh (The jealous gods) chịu đau khổ do những cuộc tranh cãi liên tục, và chư thiên (the gods), chịu đau khổ do chuyển đổi cõi sống và xuống trở lại các cõi thấp hơn. Tất cả các hữu tình trong sinh tử lưu chuyển xứng đáng nhận lòng từ bi và đại bi của chúng ta. Sự nhận biết sáng tỏ mở rộng sự vui vẻ hoan hỉ đối với tất cả, trong khi đó sự nhận biết sáng tỏ chưa đầy đủ giới hạn chúng ta với những người nghèo khổ, khốn cùng. Thực tế, chúng ta dễ dàng có lòng đại bi đối với những người nghèo, nhưng chúng ta nghĩ những người giàu, những kẻ có quyền lực, và những người có vẻ hạnh phúc không cần là những đối tượng của lòng đại bi.

Lòng đại bi chân chính thì hướng trực tiếp đến tất cả những hữu tình,gồm cả những người giàu và những người quyền thế. Như tất cả hữu tình, họ đã là những người mẹ và những người cha của chúng ta trong những đời sống đã qua; mỗi người có cái đau thương của họ. Tình trạng hiện nay của họ, sự giàu có của họ, hoặc quyền lực của họ, kết quả của những tác nghiệp tích cực trước đây của họ, nhưng họ vẫn bị hiển tướng rõ rệt do bởi một cảm thức mãnh liệt của cái ngã kiêu ngạo và bởi nhiều phiền não (they are no less marked by a strong sense of ego and by many afflictions). Đức Phật Sakyamuni có nói:

Tham là kẻ đồng hành với giàu có

Những tác hành gây nguy hại là những kẻ đồng hành của những người quyền lực.

Tham và những tác hành nguy hại dẫn họ đến những cõi thấp và những kết quả đau thương, thế nên những người này nên là những đối tượng đặc biệt của lòng đại bi của chúng ta.

Trước hết, chúng ta hãy cố gắng xuyên qua thiền quán làm phát sinh lòng đại bi và đào luyện ý nguyện giúp một người mà ta thấy dễ dàng cảm thức theo đường lối này. Sau đó, chúng ta trải rộng thái độ từ này tới những kẻ khác, tới mỗi người chúng ta gặp trong đời sống hàng ngày, và rồi, dần dần, tới tất cả những con người và những loài khác, và cuối cùng ngay chính chuyện khó nhất, những kẻ thù địch của chúng ta và những kẻ ghét chúng ta, mà không có ngoại trừ.

Tính Không, Tâm của Đại Bi

Người nào thụ nhận Bồ tát giới học tuần tự Bồ đề tâm tương đối từ bi và đại bi, và Bồ đề tâm tuyệt đối kinh nghiệm của tính không. Cuối cùng, người này thiền tập sự hợp nhất của tính không và đại bi.

Từ Đại Bi đến Tính Không

Thái độ nội tâm của đại bi khởi sự khi chúng ta nhận biết sáng tỏ sự đau khổ của những người thân cận và thân quý với chúng ta. Sau đó nó mở rộng dần dần tới lòng đại bi phổ quát (phổ quát khắp mọi thời, khắp mọi nơi) (universal love). Bồ tát khi thực hành con đường này theo bước tiến xoá dần tất cả các thái độ tôn qúy bản ngã và đào luyện một tâm thái thật sự quan tâm chủ yếu đến những kẻ khác (a state of mind truly oriented towards others). Đây là Bồ đề tâm tương đối; nó là bước dẫn nhập để vượt qua cái ngã kiêu ngạo hoặc bản ngã để đi tới vô ngã, hoặc trạng thái vô ngã, cũng là tính không.

(This is relative bodhicitta; it is the introduction for going beyond ego or self to nonself, or selflessness, which is emptiness.)

Tính Không: Vô Ngã hai lần 

(Nhân Vô Ngã và Pháp Vô Ngã)

Bằng thực hành như được diễn tả trong kinh điển và những giáo huấn về thiền định, chúng ta có thể đi đến cái kết luận tuyệt đối nhất định của vô ngã (no-self). Sự nhận biết sáng tỏ này bắt đầu với kinh nghiệm tự thân của chủ thể về sự không hiện hữu của ngã: ngã hoặc “ta” không có tự tính.

(This understanding begins with the subject’s own experience of the self’s nonexistence: the self or “me” has no inherent existence.)

Cái mà chúng ta thường gọi là “tâm của chúng ta”chủ thể không có những đặc tướng xét về hình tướng, màu sắc, hoặc bất cứ thứ gì khác. Tâm không là một sự vật tự trị (It is not an autonomous thing), và cũng chẳng thể thực sự đồng nhất nó với cái gì; nó thì không quyết định, không thể quy định được.

Sự thiếu vắng này của cái hiện hữu như là một sự vật độc lập và có thể quy định được là cái chúng ta gọi là tính không của tâm.

(This lack of existence as an independent and definable thing is what we call its emptiness.)

Nhưng đó không là cái tâm trống rỗng, bởi vì cái tâm trống rỗng chẳng là cái gì cả, trong khi đó tâm là kiến tinh của tất cả sự vật và là tạo chủ hoặc phóng chiếu chủ của những tâm niệm khác biệt nhau và những cảm xúc.

(But it is not that mind is empty because it is nothing at all, since it is knower of all things and creator or producer of the various thoughts and emotions.)

Bằng cách tìm kiếm và xem xét xuyên qua kinh nghiệm trực tiếp, chúng ta có thể phát triển tiến dần một sự nhận biết sáng tỏ chắc chắn của bản chất của tâm và sự vắng mặt của một ngã chủ thể (the absence of a self subject.)

Hơn thế nữa, những khách thể trong thế giới bên ngoài mỗi sự vật chúng biến hiện đối với chúng ta như là sắc tướng, mùi vị, những đối tượng của tiếp xúc, hoặc những đối tượng của tri thức là những phóng chiếu của cái tâm này, mà cái tâm này là tính không.

Tất cả những kinh quá của nó luôn luôn có đặc tướng tương tự như một huyễn tượng hoặc chiêm bao.

(All its experiences are by nature similar to an illusion or dream.)

Chúng tham dự vào vô tận duyên khởi và không có tự tính. Thiền định phát sinh cái kết luận thật hiển nhiên rằng tất cả các khách thể (đối tượng) của tri thức thiếu vắng một thực thể tự trị hoặc một “ngã khách thể”.

(They involve the interaction of interdependent factors and lack of inherent existence. Meditation give rise to the unquestionable conclusion that all objects of knowledge lack an autonomous entity or a “self object”)

Sự thiếu vắng của một thực thể tự trị, một ngã, trong các khách thể trong thế giới bên ngoài cũng như trong chủ thể, là vô ngã hai lần (twofold selflessness). Để an trú những cái đã được thẩm nhập vào trong kinh nghiệm đó phải thiền định trên trí tuệ ba la mật, hoặc Bồ đề tâm tuyệt đối.

Từ Tính Không đến Đại Bi

Tất cả hữu tình chưa thực chứng được lý nghĩa của sự vô ngã hai lần đã từng là những cha mẹ của chúng ta, những người thân mến của chúng ta, những con cái của chúng ta; họ đã chăm chú giữ gìn và giúp đỡ chúng ta. Bị mù tối bởi vô minh của họ, không nhận định được bản chất của thật tại hoặc hai loại vô ngã, họ bị lừa dối bởi những tập khí (xu hướng căn bản) làm cho họ bám vào một “ta” (‘I’) thật ra không hề hiện hữu, và lấy làm “kẻ khác” tuy cái đó không phải là “kẻ khác”.

(Blinded by their ignorance, not recognizing the nature of reality or the two kinds of selflessness, they are deluded by the basic propensity that causes them to cling to an “I” where none actually exists, and to take as “other” that which is not.)

Sự chủ thể khách thể, ta kẻ khác lưỡng biệt quan trọng này (This subject object, me other dichotomy) sinh ra các cao trào phiền não tâm ý (mental afflictions), làm cho các hữu tình tiếp tục hành sử theo những đường lối đầy nguy hại, như vậy làm kéo dài sinh tử lưu chuyển, và kinh quá những đau thương không chấm dứt của sáu cõi. Không một ai muốn đau thương, vậy mà các hữu tình làm trọn các hành tác nguy hại, chúng là những nguyên nhân chính thật của đau khổ. Mặc dù mỗi người nỗ lực hướng về hạnh phúc, họ không có năng lực thành tựu hạnh phúc, vì họ không biết sáng tỏ rằng cái khởi nguồn của hạnh phúc là sự thực hành của những hạnh đức (phúc đức) (the practice of virtues)!

Một sự nhận biết sáng tỏ căn bản thâm sâu và kinh nghiệm của tình cảnh nghịch lý và đau đớn này làm chúng ta luôn luôn có lòng cứu khổ cho họ. Tỉ dụ này biểu tỏ cho thấy như thế nào mà một nhận biết sáng tỏ sơ khởi của tính không có thể tăng trưởng thành đại bi căn bản thâm sâu.

(A profound understanding and experience of this paradoxical and painful situation fills us with compassion for them. This example shows how an initial understanding of emptiness can grow into profound compassion.)

Bồ tát thiền định theo con đường này trên sự hợp nhất của tính không và đại bi và, cuối cùng, trên tính không có đại bi tại tâm của tính không. Đây là nền tảng của thực hành Đại thừa, đạo lộ toàn hảo dẫn đến phật quả.

(The bodhisattva meditates this way on the union of emptiness and compassion and, finally, on emptiness which has compassion at its heart. This is the foundation of Mahayana practice, the flawless path that leads to buddhahood.)

Milarepa bị những ma quỷ tấn công

Một ngày, vào lúc trở lại nơi ẩn cư trong thời kỳ nhập thất, Milarepa thấy chính mình diện đối diện với một đám ma quỷ trông dễ sợ với những con mắt to như những cái đĩa tách. Những ma quỷ này đã phô diễn những quyền lực của chúng, làm cho mặt trời run rẩy và tạo ra đủ thứ biến hiện đáng kinh khiếp. Milarepa đã gắng thử làm nhiều cách khác nhau để đuổi chúng đi: ngài cầu nguyện tới Marpa vị bản sư của ngài, thiền quán vị phật thiền bảo hộ của ngài, ngài đã răn đe lũ ma quỷ, và đã thử tất cả chiến lược đủ loại. Đám ma quỷ đã chế nhạo ngài, nó, “xem xét thái độ của ông ta, dường như ông ta đã đánh mất tâm bình đẳng và chúng ta đã đang làm ông ta run lập cập.”

(The demons mocked him, saying, “judging from his attitude, it seems he’s lost his equanimity and we’ve rattled him.)

Thế nên Milarepa tự nói với chính mình, “Marpa Lodrupa đã dạy ta rằng tất cả các hiện tướng là những phóng chiếu của tâm và rằng bản chất của những phóng chiếu này thì trống rỗng và thông suốt không ngăn ngại ( …is empty and clear); nhìn vào những ma quỷ này như là “ngoài đó” (out there) và ước muốn đuổi chúng đi thì lầm lẫn”.

(So Milarepa said to himself, “Marpa Lodrupa taught me that all appearances are projections of the mind and that the nature of theses projections is empty and clear; to look upon these demons as ‘out there’ and to wish to drive them away is illusion”.)

Thực chứng rằng bản chất của tâm trong bất cứ cách thức nào không thể bị ảnh hưởng bởi những biến hiện của nó (its manifestations), và rằng cái tâm đó an trú không biến đổi ngay cả khi đối diện với những ma quỷ xấu xa nhất, làm tê liệt run sợ nhiều nhất, ngài đã hiểu biết sáng tỏ chúng thay vì nhìn sai lầm theo những biểu hiện của những chấp thủ của ngài và tư duy nhị nguyên đối đãi của ngài.

(Realizing that the nature of mind cannot in any way be affected by its manifestations, and that mind abides unchanged even when faced with the worst, most petrifying demons, he understood them instead to be the expression of his own fixations and dualistic thinking.)

Thế nên vượt qua những nỗi sợ hãi của ngài, ngài đã chấp thuận chuyến đến thăm của chúng và lưu xuất lòng đại bi chân thật với chúng.

Milarepa lúc đó tự nói với chính mình, “Nếu những ma quỷ này muốn thân thể của ta, ta sẽ tặng nó cho chúng. Đời sống là một thoáng qua (Life is fleeting); thật là một điều tốt đẹp ta có thể làm một đại hiến thân ngay bây giờ.”

Thái độ này của lòng đại bi sâu xa và nhận biết sáng tỏ của tính không (understanding of emptiness) làm dịu lòng những ma quỷ, và cuối cùng thủ lĩnh của chúng nói với Milarepa. “Nghĩ rằng ngài đã sợ chúng tôi, chúng tôi đã nghĩ rằng chúng tôi có thể làm tổn hại ngài, nhưng nếu cái tâm niệm “ma quỷ” không bao giờ sinh khởi trong tâm ngài, ngài không có điều gì để sợ hãi.” Sau đó, chúng đã biến mất.

Đức Kalu Rinpoche

Việt dịch: Đặng Hữu Phúc

Nguồn: Tính Không, Tâm Của Đại Bi