Khi chúng ta nói về một vị Lama, một đạo sư hay nguyên tắc của Guru, điều quan trọng là nhớ rằng Guru không phải chỉ là một người. Đạo sư đại diện cho sự khuyến khích của sự thật; ngài đại diện cho sự kết tinh của lực gia trì, từ bi và trí tuệ của chư Phật và mọi Đạo sư.

Có lẽ, hình mẫu xúc động và chính xác nhất của bản tánh chân thật của Đạo sư mà tôi từ nghe nói đến từ thầy tôi, Ngài Jamyang Khyentse Chokyi Lodro. Ngài nói rằng mặc dù bản tánh của chúng ta là Phật, nhưng nó bị che chướng từ thời vô thủy bởi đám mây ngu dốt và vô minh. Tuy nhiên, bản tánh chân thật này, Phật tánh của chúng ta, không bao giờ đầu hàng sự chuyên chế của ngu dốt; đâu đó nó vẫn đang chống lại sự kiểm soát đó.

Như thế, Phật tánh của chúng ta có một khía cạnh tích cực, chính là “vị thầy bên trong” của ta. Từ thời điểm ta trở nên vô minh, vị thầy này đã làm việc không mệt mỏi vì chúng ta, cố gắng không mệt mỏi để mang chúng ta lại với sự chói ngời và khoáng đạt của bản tánh chân thật. Không một lúc nào mà vị thầy bên trong bỏ rơi hay từ bỏ chúng ta, ngài Jamyang Khyentse nói tiếp. Trong sự từ bi tuyệt đối, người ta với lòng từ bi tuyệt đối của tất thảy chư Phật và các bậc giác ngộ, vị thầy này làm việc không ngừng vị sự phát triển của chúng ta – không chỉ trong đời này mà còn trong tất cả các đời trước kia – sử dụng mọi phương tiện thiện xảo và mọi kiểu hoàn cảnh để giảng dạy và tỉnh thức chúng ta, và chỉ dẫn chúng ta quay trở về với sự thật. Hàng ngày, chúng ta có thể nhận ra rằng cuộc đời đang dạy chúng ta như thế nào. Nó có thể là một bài học mà ta chẳng hề muốn, nhưng ta không thể chạy trốn khỏi sự thật đó, bởi đời chỉ tiếp tục và tiếp tục dạy chúng ta. Đây là tính phổ quát của Bậc Đạo sư.

Khi chúng ta cầu nguyện và chí thành đi tìm sự thật trong một thời gian dài, đạo sư của tôi nói tiếp, và khi nghiệp của chúng ta được tịnh hóa đủ, vị thầy bên trong thực sự bắt đầu thị hiện rõ ràng hơn và mang hình tướng vị thầy bên ngoài mà chúng ta thực sự đối mặt. Sự gặp mặt này là điều quan trọng nhất của bất cứ đời nào. Vị thầy bên ngoài này là ai? Không gì khác hơn chính là hiện thân và khẩu và đại diện [tức thân, khẩu và ý] của vị thầy bên trong. Ngài dạy cho chúng ta cách thức nhận được thông điệp của vị thầy bên trong của mình, và cách thức nhận ra vị thầy tối thượng bên trong, khôi phục niềm tin vào bản thân và như thế giải phóng chúng ta khỏi khổ đau đến từ việc không biết bản tánh chân thực của mình.

Vị thầy bên ngoài là người đưa tin, vị thầy bên trong là sự thật. Nếu ai đó muốn gọi điện thoại cho bạn, ví dụ, họ cần quay số của bạn. Giống như vậy, chư Phật gọi chúng ta thông qua Phật tánh, vị thầy bên trong của chúng ta. Ngài là đường dây trực tiếp, nhưng cho đến khi bạn biết cách lắng nghe, chính vị thầy bên ngoài là người trả lời điện thoại. Chư Phật làm việc thông qua ngài, đến với bạn. Điều quan trọng là không đánh mất nhận thức về sự kết nối giữa vị thầy bên trong và bên ngoài này. Vị thầy bên ngoài đang giảng cho bạn cách thức tìm thấy chính bản thân, cách tìm ra vị Phật bên trong. Ngài giới thiệu bạn với chính mình, và cho đến khi bạn tìm thấy vị Phật bên trong, ngài sẽ là người thay thế đó.

Trong giáo lý Dzogchen, Đức Liên Hoa Sinh đại diện cho nguyên tắc vũ trụ này. Ngài được coi là hiện thân của chư Phật trong quá khứ, đại diện của chư Phật hiện tại, và suối nguồn mà từ đó chư Phật tương lai đến. Ngài là vị Đạo sư vĩnh cửu, ở đó tất cả chư đạo sư đều hiện hữu. Rất nhiều các đạo sư vĩ đại của truyền thống Tây Tạng nhận được cảm hứng từ ngài, và là hóa thân của ngài, như chùm ánh sáng đến từ mặt trời. Bởi thế nếu bạn có kết nối với bất kỳ ai trong đó [tức là trong số rất nhiều các đạo sư kể trên: ND], các ngài sẽ dẫn bạn đến với ngài. Sự kết nối dưới hình thức con người của ngài với bạn chính là vị thầy của bạn. Chính thông qua bậc đạo sư, bạn có thể nhận ra ngài.

Dù bạn coi Đức Liên Hoa Sinh là gì, hay bạn coi đạo sư của mình là gì, đó chính là Dzogchen. Trạng thái tuyệt đối của Dzogpa Chenpo là tâm trí tuệ của vị thầy bạn. Bởi thế bạn không nên coi ngài là một người bình phàm. Ngài đại diện cho sự thật hay trí tuệ làm bạn xúc động và truyền cảm hứng cho bạn. Vì thế với bạn, ngài đại diện cho tâm trí tuệ nhiều đến mức chỉ nghĩ về ngài đã kết tinh toàn bộ giáo lý và thực hành thành bản chất cốt tủy. Đạo sư không tách biệt với giáo lý; trên thực tế, ngài là năng lượng, sự thật và từ bi của Pháp. Ngài là hiện thân của Dzogpa Chenpo [Đại Toàn Thiện], bởi thế bất cứ khi nào bạn nghĩ về bậc đạo sư của bạn hay Đức Liên Hoa Sinh, điều đó sẽ kêu gọi sự gia trì của các ngài đến với bạn. Đây chính là suối nguồn cơ bản của sự truyền cảm hứng của các thực hành Dzogchen.

Như Đức Kalu Rinpoche nói trong Pháp hội cộng đồng cuối cùng của ngài: “Người chúng ta gọi là Phật, là Lama, không phải là thứ vật chất như sắt, pha lê, vàng hay bạc. Các con không bao giờ được nghĩ về các ngài với thái độ thực dụng như thế. Bản chất của Lama hay Phật là tánh không, bản tánh của các ngài là sự sáng tỏ; sự hiển bày của các ngài là trò chơi của giác tánh không ngăn cản. Ngoại trừ điều đó, các ngài không có hình tướng, dạng thức hay màu sắc vật chất, thực sự nào – như là sự chói ngời trống rỗng của hư không. Khi chúng ta hiểu các ngài như thế, chúng ta có thể phát triển được niềm tin, hòa tâm chúng ta với các ngài, và để tâm an trú một cách yên bình. Thái độ và thực hành vô cùng quan trọng.”

Chúng ta cần nhân hóa sự thật để có thể tiếp cận với nó. Không như thế, làm sao ta có thể hiểu được điều tuyệt đối? Với chúng ta, Đạo sư là hình tướng con người của sự thật [hay chân lý]. Như ngài Dilgo Khyentse Rinpoche từng nói, “Không có vị Phật nào trở nên giác ngộ mà không nương tựa vào một bậc thầy tâm linh.” Các bạn cần nhận ra sự tuyệt đối bên trong sự ngự trị của tâm bình phàm. Và con đường vượt khỏi tâm là thông qua trái tim và thông qua lòng sùng mộ. Như Đức Phật từng nói với ngài Shariputra [Xá Lợi Phất]: “Chính thông qua lòng sùng mộ, và chỉ lòng sùng mộ thôi, mà người ta nhận ra sự tuyệt đối.”

Đức Nyoshul Khen Rinpoche chỉ ra rằng, “Theo giáo lý Dzogchen, và sự tiếp cận đặc biệt của một vị Đạo sư Dzogchen vĩ đại, Ngài Shri Singha, có một cách để nhận ra bản tánh của tâm chỉ thông qua lòng sùng mộ”. Có nhiều trường hợp hành giả chỉ thông qua lòng sùng mộ chí thành mà chứng ngộ, dù vị thầy của họ đã mất hay không ở gần họ về mặt vật lý. Bởi các lời cầu nguyện và lòng sùng mộ, bản tánh của tâm được chỉ ra. Ví dụ nổi tiếng nhất chính là về Đức Longchenpa và Đức Jigme Lingpa.

Dzogchen không thể được nhận ra chỉ với kiến thức hay ý nghĩ của tâm bình phàm, mà phải thông qua sự thanh tịnh của con tim. Bởi Dzogchen là vượt ra ngoài tâm, nó là trí tuệ rigpa, thứ chỉ có thể được trao truyền thông qua sự thân cận giữa bậc đạo sư và đệ tử.

Khi đạo sư có thể mở trái tim sâu kín của bạn, và giúp bạn nhận ra hình ảnh sức mạnh không thể phủ nhận của bản tánh của tâm, cơn sóng của lòng biết ơn hoan hỉ dâng lên trong bạn hướng về người giúp bạn nhận thấy, và sự thật bạn nhận ra mà đạo sư vẫn đại diện bên trong, giáo lý, và tâm trí tuệ. Cảm xúc chân chính, không giả tạo đó luôn luôn bám chắc vào kinh nghiệm bên trong, không thể phủ nhận, được lặp lại – sự thấu suốt được lặp lại của sự nhận ra trực tiếp – và điều này là cái mà chúng ta gọi là sùng mộ, mbgu trong tiếng Tạng. Mogu nghĩa là “mong mỏi và kính ngưỡng”: kính trọng với bậc đạo sư, cảm giác phát triển ngày càng sâu sắc khi bạn hiểu hơn ngài là ai, và mong mỏi thứ mà ngài có thể chỉ ra trong bạn, bởi bạn hiểu đạo sư là kết nối về tâm với sự thật tuyệt đối và hiện thân của bản tánh của tâm của bạn.

Bởi thế, điều quan trọng là biết được rằng lòng sùng mộ thực sự là gì. Nó không phải sự khâm phục vô tâm; nó không sự từ bỏ trách nhiệm với bản thân, cũng không phải sự theo đuôi không phân biệt một cá tính hay ý nghĩ kỳ quặc khác. Lòng sùng mộ thực sự là sự tiếp thu không ngừng sự thật. Lòng sùng mộ đến từ thái độ biết ơn có phần nể sợ và kính trọng, nhưng đó là thái độ tỉnh giác, có nền tảng và trí tuệ.

Càng quán chiếu về sùng mộ và địa điểm cùng như vai trò của nó trong mọi hoàn cảnh của giáo Pháp, tôi càng nhận ra rằng nó là một phương tiện thiện xảo mạnh mẽ vô cùng quan trọng giúp chúng ta tiếp thu nhiều hơn chân lý trong giáo lý của Đạo sư. Như thế, lòng sùng mộ trong một khía cạnh là cách thức thực tiễn nhất để đảm bảo sự kính trọng toàn vẹn cho giáo lý, và như thế là cánh cửa đến với giáo Pháp, điều mà bậc đạo sư hiện diện và trao truyền. Bạn càng sùng mộ, bạn càng dễ dàng tiếp cận với Pháp; như thế cơ hội để Pháp hòa vào tâm bạn càng nhiều, và như thế mang đến một sự chuyển hóa tâm linh hoàn toàn.

Lòng sùng mộ trở thành cách thức đơn giản nhất, thanh tịnh và nhanh nhất để nhận ra bản tánh của tâm chúng ta và mọi vật. Khi chúng ta tiến bộ trong đó, tiến trình tự phát lộ sẽ độc lập một cách diệu kỳ: Chúng ta, từ phương diện của mình, liên tục cố gắng phát khởi sùng mộ, lòng sùng mộ chúng ta khởi lên tự tạo ra các hình ảnh về bản tánh của tâm và những hình ảnh này chỉ làm sâu sắc thêm lòng sùng mộ với bậc đạo sư, người đang truyền cảm hứng cho chúng ta. Bởi thế lúc cuối cùng, lòng sùng mộ sẽ sinh ra trí tuệ: sùng mộ và kinh nghiệm sinh động về bản tánh của tâm sẽ trở nên không thể tách rời và truyền cảm hứng cho nhau.

Như Đức Dilgo Khyentse Rinpoche từng nói, “ Lòng sùng mộ là bản chất của con đường, nếu chúng ta có trong tâm không gì khác ngoài bậc Đạo sư và cảm thấy không gì khác ngoài lòng sùng mộ chân thành, bất cứ điều gì xảy ra cũng được nhìn nhận là sự gia trì của ngài. Nếu chúng ta đơn giản thực hành với lòng sùng mộ hiện tại này, đó sẽ chính là một lời cầu nguyện.

Khi mọi ý nghĩ thấm nhuần lòng sùng mộ với đạo sư, sẽ có một niềm tin tưởng tự nhiên rằng điều đó sẽ chăm sóc mọi điều có thể xảy ra. Mọi hình tướng đều sẽ là đạo sư, mọi âm thanh là lời cầu nguyện, và mọi ý nghĩ hỗn độn và vi tế khởi lên đều là lòng sùng mộ. Mọi thứ được giải phóng một cách tự nhiên trong bản tánh tuyệt đối, như là nút thắt được cởi ra trên bầu trời.

Dù bất cứ điều gì xảy ra, niềm tin tưởng tự nhiên này sẽ mang lại cho chúng ta một khả năng bẩm sinh triệu thỉnh sự ấm áp và lực gia trì của chân lý khi cần thiết. Nó đến từ việc nhận ra tri kiến, và từ điều này lòng từ bi rộng lớn cũng sinh khởi. Như Đức Nyoshul Khen từng giải thích: “Khi con nhận ra ý nghĩ chân thực của tánh không hay Dzogpa Chenpo, từ bi không nỗ lực sẽ sinh khởi với mọi chúng sinh chưa chứng ngộ; nếu nước mắt có thể diễn tả từ bi, con sẽ khóc đến khi kết thúc.” Ba thứ, tri kiến, sùng mộ và từ bi không thể tách rời, cùng một vị – vị của Pháp.

Trích trong cuốn “Dzogchen và Padmasambhava”, của Đức Sogyal Rinpoche.
Việt dịch: Nhóm Thuận Duyên.