Khi mọi người ở một thị trấn hay thành phố lớn cảm thấy cô đơn, điều này không có nghĩa là họ thiếu người đồng hành, mà là họ thiếu tình cảm của con người. Kết quả là sức khỏe tinh thần của họ cuối cùng trở nên rất kém. Mặt khác, những người lớn lên trong bầu không khí tình cảm của con người có sự phát triển nhẹ nhàng và tích cực hơn nhiều về cơ thể, tâm trí và hành vi của họ.

Trẻ em lớn lên thiếu một không khí tích cực thì thường có nhiều những thái độ tiêu cực hơn. Điều này rõ ràng cho thấy bản chất căn bản của con người. Cũng thế, như tôi đã từng đề cập, thân thể con người biết thưởng thức sự hòa bình của tâm hồn. Những thứ đang quấy rầy chúng ta có một ảnh hưởng rất tệ hại đối với sức khỏe của chúng ta. Điều này cho thấy rằng toàn bộ cấu trúc của sức khỏe chúng ta tương ứng với không khí của tình cảm con người. Do thế, năng lực của chúng ta cho lòng từ bi là ở đấy. Vấn đề duy nhất là chúng ta có nhận ra điều này và sử dụng nó hay không.

Mục tiêu căn bản của lời giải thích của tôi là để cho thấy rằng chúng ta vốn là từ bi, bản chất như thế, rằng lòng từ bi là điều gì đấy rất cần thiết và là điều gì đó mà chúng ta có thể phát triển. Thật quan trọng để biết chính xác ý nghĩa của lòng từ bi. Sự giải thích của Phật giáo là lòng từ bi đó căn cứ trên một sự chấp nhận hay nhận thức rõ ràng rằng những người khác như chính chúng ta, muốn hạnh phúc và có quyền để vượt thắng khổ đau. Trên căn bản đó, chúng ta phát triển một sự quan tâm nào đó về lợi ích của người khác, bất chấp thái độ của họ đối với chúng ta. Đó là lòng từ bi.

Tình yêu và lòng trắc ẩn của bạn đối với bạn bè trong nhiều trường hợp thật sự là dính mắc. Cảm giác này không dựa trên nhận thức rằng tất cả chúng sinh đều có quyền bình đẳng để được hạnh phúc và vượt qua đau khổ. Thay vào đó, nó dựa trên ý tưởng rằng thứ gì đó là “của tôi”, “bạn của tôi” hoặc thứ gì đó tốt cho “tôi”. Đó là sự dính mắc. Do đó, khi thái độ của người đó đối với bạn thay đổi, cảm giác gần gũi của bạn sẽ ngay lập tức biến mất. Với cách khác, bạn phát triển một loại mối quan tâm nào đó không phân biệt, về thái độ của người khác đối với bạn, đơn giản bởi vì người đó là đồng loại và có mọi quyền để vượt qua đau khổ. Cho dù người đó tuy trung lập với bạn hay thậm chí trở thành kẻ thù của bạn, thì mối quan tâm của bạn vẫn duy trì như vậy.

Lòng từ bi chân thành và sự dính mắc là mâu thuẫn với nhau. Theo sự thực hành của Phật giáo, để phát triển lòng từ bi chân thành thì chúng ta trước nhất cần phải thực hành thiền về bình đẳng và hành xả, tách riêng mình ra khỏi những người rất gần gũi với mình. Sau đó, thì chúng ta phải loại bỏ những cảm giác tiêu cực đối với những kẻ thù của chúng ta. Tất cả chúng sinh phải được nhìn như bình đẳng. Trên căn bản đó, thì chúng ta có thể dần dần phát triển lòng từ bi chân thành cho tất cả mọi người.

Như được nói rằng lòng từ bi chân thành không giống như sự thương hại hay một cảm giác rằng những người khác thế nào ấy là thấp hơn chúng ta. Đúng hơn, với lòng từ bi chân thành thì chúng ta nhìn những người khác quan trọng hơn chính mình.

Để phát sinh lòng từ bi chân thật, trước hết người ta phải trải qua quá trình rèn luyện tính bình đẳng. Điều này trở nên rất quan trọng vì nếu không có cảm giác bình đẳng đối với tất cả, cảm xúc của chúng ta đối với người khác sẽ bị thành kiến. Vì vậy, bây giờ tôi sẽ cung cấp cho bạn một ví dụ ngắn gọn về một khóa đào tạo thiền định của Phật giáo về việc phát triển tính bình đẳng. Trước tiên, bạn nên nghĩ về một nhóm nhỏ những người mà bạn biết, chẳng hạn như bạn bè và người thân của bạn, đối với những người mà bạn gắn bó. Thứ hai, bạn nên nghĩ về một số người mà bạn cảm thấy hoàn toàn thờ ơ. Và thứ ba, hãy nghĩ về một số người mà bạn không thích.

Một khi chúng ta đã tưởng tượng những người khác nhau này, thì chúng ta nên cố gắng để tâm thức chúng ta đi vào thể trạng tự nhiên và thấy vấn đề nó đáp ứng một cách bình thường như thế nào một khi chạm trán với những người này. Chúng ta sẽ thấy rằng sự phản ứng tự nhiên của chúng ta sẽ là dính mắc hay gắn bó với những người bạn của chúng ta, không thích những người chúng ta xem như là kẻ thù, và hoàn toàn dửng dưng đối với những người chúng ta xem như là trung tính hay người dưng. Rồi thì chúng ta hãy tự hỏi chính mình.

Bạn nên so sánh ảnh hưởng của hai thái độ đối lập mà bạn có đối với bạn bè và kẻ thù của mình, và xem tại sao bạn nên có trạng thái tâm trí dao động như vậy đối với hai nhóm người khác nhau này. Bạn nên xem những phản ứng như vậy có ảnh hưởng gì đến tâm trí của bạn và cố gắng xem sự vô ích của việc liên quan đến chúng theo cách cực đoan như vậy.

Chúng ta đã thảo luận về những ưu và nhược điểm của việc chấp chứa sự thù oán và việc phát sinh sân hận đối với những kẻ thù, và tôi cũng đã nói một ít về những khuyết điểm của việc cực kỳ dính mắc đối với những người thân và v.v… Quý vị nên phản chiếu về điều này và sau đó cố gắng để giảm thiểu tối đa những cảm xúc mạnh mẽ đối với những nhóm người đối lập này. Sau đó điều quan trọng nhất là quý vị nên phản chiếu về nền tảng căn bản giữa chính mình và tất cả những chúng sinh khác.

Giống như quý vị có khát vọng bẩm sinh tự nhiên để hạnh phúc và vượt thắng khổ đau, thì tất cả những chúng sinh khác cũng như chính ta có quyền để đáp ứng nguyện vọng bẩm sinh này, tất cả những chúng sinh khác cũng vậy. Vậy thì trên căn bản chính xác nào chúng ta lại phân biệt?

Nếu nhìn tổng thể loài người, chúng ta là động vật xã hội. Hơn nữa, cấu trúc của nền kinh tế, giáo dục hiện đại, v.v. cho thấy rằng thế giới đã trở thành một nơi nhỏ hơn và chúng ta phụ thuộc nhiều vào nhau. Trong hoàn cảnh như vậy, tôi nghĩ lựa chọn duy nhất là sống và làm việc với nhau một cách hài hòa và giữ trong tâm trí của chúng ta sự quan tâm đến toàn thể nhân loại. Đó là cách nhìn và cách duy nhất mà chúng ta phải áp dụng để tồn tại.

Về bản chất, đặc biệt là một con người, sở thích của tôi không độc lập với người khác. Hạnh phúc của tôi phụ thuộc vào hạnh phúc của người khác. Vì vậy, khi tôi nhìn thấy những người hạnh phúc, tự động tôi cũng cảm thấy hạnh phúc hơn một chút so với khi tôi nhìn thấy những người trong hoàn cảnh khó khăn. Ví dụ, khi chúng ta nhìn thấy những bức ảnh trên truyền hình cho thấy những người chết đói ở Somalia, bao gồm cả người già và trẻ nhỏ thì chúng ta sẽ tự động cảm thấy buồn, bất kể nỗi buồn đó có thể dẫn đến một sự giúp đỡ tích cực nào đó hay không.

Trong đời sống hàng ngày của chúng ta, bây giờ chúng ta sử dụng nhiều tiện nghi tốt đẹp, kể cả những thứ như máy điều hòa không khí. Tất cả những thứ hay tiện nghi này thực tế không phải do bởi chính chúng ta nhưng do bởi sự liên hệ trực tiếp hay gián tiếp của những người khác. Mọi thứ phối hợp với nhau. Thật không thể trở lại cung cách sống của một vài thế kỷ trước khi chúng ta chỉ lệ thuộc vào những khí cụ đơn giản chứ không phải là tất cả những thứ máy móc này. Rất rõ ràng đối với chúng ta rằng những tiện nghi mà chúng ta đang thụ hưởng bây giờ là sản phẩm của các hoạt động của rất nhiều người.

Vì tất cả chúng ta đều có quyền bình đẳng để được hạnh phúc và vì tất cả chúng ta đều liên kết với nhau, bất kể một cá nhân quan trọng như thế nào, về mặt logic, lợi ích của năm tỷ người khác trên hành tinh này quan trọng hơn lợi ích của một người. Bằng cách suy nghĩ theo những hướng này, cuối cùng bạn có thể phát triển ý thức về trách nhiệm toàn cầu. Các vấn đề môi trường hiện đại, chẳng hạn như sự suy giảm của tầng ôzôn, cũng cho chúng ta thấy rõ sự cần thiết của sự hợp tác của thế giới. Dường như cùng với sự phát triển, cả thế giới đã trở nên nhỏ bé hơn rất nhiều, nhưng ý thức của con người thì vẫn còn tụt hậu.

Thái độ rộng rãi hơn hay vị tha hơn là rất liên hệ với thế giới ngày nay. Nếu chúng ta nhìn vào hoàn cảnh từ những khía cạnh khác nhau, chẳng hạn như sự phức tạp và liên kết nội tại bản chất của sự tồn tại hiện đại, rồi thì chúng ta sẽ dần dần chú ý một sự thay đổi trong quan điểm của chúng ta, vì thế khi chúng ta nói “những người khác” và khi chúng ta nghĩ về “những người khác”, thì chúng ta không còn phủ nhận họ như điều gì đó không liên hệ với chúng ta. Chúng ta sẽ không còn cảm thấy dửng dưng.

Nếu bạn chỉ nghĩ đến bản thân, nếu bạn quên đi quyền lợi và hạnh phúc của người khác, hoặc tệ hơn nữa, nếu bạn bóc lột người khác, thì cuối cùng bạn sẽ thất bại. Bạn sẽ không có người bạn nào thể hiện sự quan tâm đến sự cát tường của bạn. Hơn nữa, nếu một bi kịch ập đến với bạn, thay vì cảm thấy được quan tâm, những người khác thậm chí có thể thầm vui mừng. Ngược lại, nếu một cá nhân có lòng từ ái, vị tha và luôn quan tâm đến lợi ích của người khác, thì dù người đó có quen biết nhiều người, nhưng khi đi đến đâu, người đó cũng sẽ lập tức kết bạn với người khác. Và khi người đó gặp phải bi kịch, sẽ có rất nhiều người đến giúp đỡ.

Một tình bạn chân chính phát triển trên cơ sở tình cảm của con người chứ không phải tiền bạc hay quyền lực. Tất nhiên, do quyền lực hoặc sự giàu có của bạn, nhiều người có thể tiếp cận bạn với nụ cười tươi hoặc quà tặng. Nhưng trong sâu thẳm đây không phải là những người bạn thực sự của bạn; đây là những người bạn của sự giàu có hoặc quyền lực của bạn. Chừng nào tài sản của bạn vẫn còn, thì những người này sẽ thường xuyên tiếp cận bạn. Nhưng khi vận may của bạn suy giảm, chúng sẽ không còn ở đó nữa. Với kiểu bạn này, sẽ không ai chân thành giúp bạn nếu bạn cần. Đó là thực tế.

Tình bạn chân chính của con người là trên cơ sở tình cảm của con người, không phân biệt địa vị của bạn. Do đó, bạn càng tỏ ra quan tâm đến phúc lợi và quyền lợi của người khác, bạn càng là một người bạn chân chính. Bạn càng cởi mở và chân thành, thì cuối cùng sẽ có nhiều lợi ích hơn đến với bạn. Nếu bạn quên hoặc không bận tâm về người khác, thì cuối cùng bạn sẽ đánh mất lợi ích của chính mình.

Có những ảnh hưởng tích cực đa dạng của việc tăng cường cảm giác của chúng ta về lòng từ bi. Một trong những cách đó là năng lực của lòng từ bi của chúng ta càng lớn, thì sự uyển chuyển bền bỉ của chúng ta càng lớn khi đối diện với những khó khăn và cũng như năng lực của chúng ta để chuyển hóa chúng thành những điều kiện tích hơn.

Một hình thức thực hành có vẻ khá hiệu quả trong việc nâng cao lòng từ bi được tìm thấy trong Hướng Dẫn Về Cách Sống Của Bồ Tát, một văn bản kinh điển của Phật giáo. Trong thực hành này, bạn hình dung con người cũ của bạn, hiện thân của tính tự cao tự đại, ích kỷ, v.v. và sau đó hình dung một nhóm người đại diện cho những chúng sinh khác. Sau đó, bạn chấp nhận quan điểm của người thứ ba như một người quan sát trung lập, không thiên vị và đưa ra đánh giá so sánh về giá trị, lợi ích và sau đó là tầm quan trọng của hai nhóm này. Bạn sẽ tự nhiên bắt đầu cảm thấy nghiêng về vô số người khác.

Tôi cũng nghĩ rằng năng lực thái độ vị tha của chúng ta đối với chúng sinh càng mạnh, thì chúng ta càng trở nên can đảm hơn. Chúng ta càng can đảm thì càng ít bị nản lòng và mất hy vọng. Do thế, lòng từ bi cũng là một cội nguồn của sức mạnh nội tại.

Với sức mạnh nội tâm được gia tăng, bạn có thể phát triển lòng quyết tâm vững vàng và nếu có quyết tâm thì cơ hội thành công sẽ cao hơn, bất kể có thể có trở ngại gì. Ngược lại, nếu bạn cảm thấy do dự, sợ hãi và thiếu tự tin thì thường bạn sẽ nảy sinh thái độ bi quan. Tôi coi đó là mầm mống thật sự của thất bại. Vì vậy, ngay cả theo nghĩa thông thường, lòng trắc ẩn hay từ bi là rất quan trọng cho một tương lai thành công.

Đã quán chiếu trên những sai lầm của một cung cách suy nghĩ và lối sống vị kỷ, và cũng đã quán chiếu trên những hậu quả tích cực của việc chánh niệm về sự cát tường của những chúng sinh khác và làm việc cho lợi ích của chúng sinh và tự tin về điều này rồi thì trong việc hành thiền của Phật giáo có một chủ đề đặc biệt được gọi là “sự thực hành Cho và Nhận”. Việc sử dụng quán tưởng, một cách căn bản liên hệ đến việc nhận vào chính mình tất cả những kinh nghiệm đau đớn khổ sở, tiêu cực và không muốn của những chúng sinh khác.

Bạn tưởng tượng sẽ tự mình gánh lấy nỗi đau khổ này và sau đó cho đi hoặc chia sẻ với người khác những phẩm chất tích cực của bản thân, chẳng hạn như trạng thái tâm hồn đức hạnh, năng lượng tích cực, sự giàu có, hạnh phúc của bạn, v.v… Một hình thức đào tạo như vậy, về mặt tâm lý mang lại sự chuyển hóa trong tâm trí của bạn một cách hiệu quả đến mức cảm giác yêu thương và lòng từ bi trắc ẩn của bạn được nâng cao hơn nhiều.

Một điều bạn nên nhớ là việc chuyển hóa tinh thần cần có thời gian và không hề dễ dàng. Tôi nghĩ một số người đến từ phương Tây, nơi công nghệ quá tốt, nghĩ rằng mọi thứ đều tự động. Bạn không nên mong đợi sự biến đổi tâm linh này diễn ra trong một thời gian ngắn; Đó là điều không thể. Hãy ghi nhớ nó và nỗ lực không ngừng, rồi sau 1 năm, 5 năm, 10 năm, 15 năm nữa, cuối cùng bạn sẽ thấy sự thay đổi nào đó. Đôi khi tôi vẫn cảm thấy rất khó để thực hành những điều này. Tuy nhiên, tôi thật sự tin rằng những thực hành này cực kỳ hữu ích.

Câu trích dẫn từ sách của Tịch Thiên mà tôi thích nhất là:
“Khi không gian vẫn còn tồn tại,
Khi chúng sinh vẫn còn hiện hữu,
Cho đến lúc đó, tôi nguyện vẫn hiện diện
Để xua tan khổ đau của trần thế”.

Đức Dalai Lama 14

Việt dịch: Quảng Cơ, Tuệ Uyển

Trích: Năng lực của Từ bi